Ngày 15/7, trang Asia Sentinel có bài phân tích của tác giả David Brown về kênh đào ở Campuchia. Bài viết được dịch giả Song Phan dịch và đăng cùng ngày trên báo Tiếng Dân, với tựa đề “Nếu được thực hiện, kênh đào Campuchia sẽ là thảm họa kinh tế và môi trường”.
Tác giả nhắc lại, truyền thông Khmer đã ca ngợi dự án kênh đào “Phù Nam Techo”, từ đầu năm 2023, với sự tham gia của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, đồng thời, thể hiện sự tin tưởng rằng, Tổng công ty Cầu đường Trung Quốc sẽ ứng trước số tiền 1,7 tỷ USD cho dự án này.
Nhưng trên thực tế, vào khoảng đầu năm nay, các quan chức Sáng kiến Vành đai và Con đường đã thông báo cho các nhà quy hoạch Khmer, về quyết định không tài trợ cho kênh đào này. Sau một thời gian lúng túng, im lặng của truyền thông, Thủ tướng Hun Manet đã nói với người dân Campuchia vào ngày 16/5 rằng, công việc xây dựng sẽ bắt đầu vào tháng 8, đồng thời nhấn mạnh rằng “cần có một tuyến đường thủy tự quản để duy trì sự độc lập về kinh tế và chính trị của Campuchia”.
Tác giả đánh giá, không có gì đáng ngạc nhiên khi Campuchia muốn xây dựng năng lực xử lý hàng hóa và vận chuyển hàng hóa tại một trong các cảng của mình trên vịnh Thái Lan, khi cho răng, Dự án kênh đào này sẽ giải phóng 1/3 hoạt động ngoại thương của Campuchia, khỏi phải vận chuyển qua vùng nước của Việt Nam. Tuy nhiên, Campuchia không cần kênh chở hàng thừa thải và có nguy cơ về môi trường.
Tác giả dẫn phân tích của kỹ sư môi trường Phạm Phan Long, kết luận rằng, ước tính chi phí 1,7 tỷ USD cho kênh đào được Hội đồng Bộ trưởng Campuchia phê duyệt, là rất thấp, chỉ bằng 1/2 hoặc 1/3 chi phí cần thiết.
Và không có luận chứng kinh tế hợp lý nào cho việc đào kênh.
Bên cạnh đó, tác giả cho rằng, Việt Nam có thể và phải cải thiện hoạt động của mình. Đặc biệt, cần thiết lập một hệ thống vận chuyển hàng hóa ngoại quan, thay vì kiểm tra gần như từng mặt hàng đi đến Phnom Penh. Hơn nữa, các tàu chở hàng chạy trên sông Mê Kông thường phải chờ đợi nhiều giờ để cơ quan hải quan Việt Nam đến trạm biên giới và chấp nhận cho đi qua, theo điều mà một nhà phân tích có uy tín của Campuchia mô tả là “thủ tục, giấy tờ qua biên giới phức tạp, tốn thời gian và đắt đỏ”.
Đồng thời, vẫn theo tác giả, những nhà thương thuyết Khmer và Việt Nam nên nghiên cứu dự án cảng và đường sắt kết nối Vũng Áng, trị giá 5 tỷ USD để làm gợi ý. Dự án đó sẽ kết nối qua đường sắt một trung tâm ở miền nam Lào, với các bến bãi container do Lào sở hữu và quản lý, trên bờ biển miền Trung Việt Nam. Nó đã được bàn thảo trong một thập niên. Bây giờ nó đang tiến hành một cách nhanh chóng.
Tác giả cho rằng, chi phí xây dựng thực sự của dự án kênh đào, khả năng hoàn vốn không chắc chắn, và phí sử dụng cao, chắc chắn là những lý do giải thích thuyết phục nhất cho việc các nhà đầu tư Trung Quốc không còn quan tâm.
Tại thời điểm này, kênh đào Phù Nam Techo dường như khó có thể tiến xa hơn giai đoạn động thổ. Đối với các nhà thủy văn và chuyên gia nông nghiệp, những người đã cảnh báo về những tác động bất lợi vốn có trong kế hoạch kênh đào của Campuchia, cho đến nay vẫn chưa có nhiều tác động, việc dự án không khả thi là một tin tốt.
Tác giả cũng nhắc đến 2 mối lo ngại lớn về môi trường. Ngoài Campuchia ra, các chuyên gia dường như nhất trí rằng, việc chuyển nước đến kênh vào mùa khô sẽ khiến nước mặn xâm nhập sâu hơn vào các nhánh sông ở đồng bằng sông Mê Kông.
Tác giả dẫn ông Lê Anh Tuấn của trường Đại học Cần Thơ, và ông Brian Eyler thuộc Trung tâm Stimson tại Washington, DC, đã cảnh báo rằng, nếu không có những điều chỉnh lớn trong thiết kế của kênh, nó sẽ tác động như một con đê khổng lồ, chia đôi đồng bằng bị ngập lụt xuyên biên giới rộng hàng triệu hecta, trải dài về phía Nam và phía đông, từ Campuchia tiến sâu vào châu thổ sông Cửu Long của Việt Nam. Ông Eyler cho rằng, “con kênh sẽ làm vùng đất bị ngập lụt tách rời, tạo nên một vùng khô ở phía nam và một vùng đất ẩm ướt ở phía bắc”.
Tác giả cho biết, đến nay, chính quyền Phnom Penh đã né tránh nghĩa vụ của Campuchia, trong việc thảo luận về những tác động có thể xảy ra của dự án kênh đào đối với sông Mê Kông, với các thành viên của Ủy ban sông Mê Kông, nhấn mạnh một cách thiếu trung thực rằng, dự án chỉ ảnh hưởng đến một “phụ lưu” của sông Mê Kông, và rằng, trong thông báo tháng 8/2023, Campuchia đã cung cấp cho nhân viên Ủy ban sông Mê Kông tất cả thông tin mà các bên ký kết Hiệp định sông Mê Kông đòi hỏi.
Xuân Hưng – thoibao.de
