Việt Nam được cho là đang chuẩn bị hồ sơ kiện lên tòa trọng tài quốc tế chống lại yêu sách chủ quyền Biển Đông phi lý của Trung Quốc. Thời điểm hiện nay được coi chín muồi cho một vụ kiện lịch sử của Việt Nam khi Trung Quốc ngày càng gia tăng đe dọa và quấy nhiễu trên tuyến đường hàng hải tranh chấp và đặc biệt là sau đại dịch COVID-19 tâm lý chống Trung Quốc dâng cao trên toàn cầu trong khi đó Việt Nam lại hội tụ những thế mạnh chưa từng có.
Nhiều nguồn tin quốc tế cho hay trong nội bộ chính quyền Việt Nam, ngày càng có nhiều tiếng nói đòi kiện Trung Quốc.
Một nguồn tin ngoại giao giấu tên nói với Asia Times, các cuộc thảo luận tại Hà Nội về một vụ kiện quốc tế nay đang căng thẳng hơn trước. Trong một hội nghị thường niên về Biển Đông do Học viện Ngoại giao Việt Nam tổ chức tháng 11 năm ngoái, thứ trưởng ngoại giao Lê Hoài Trung đã công khai nêu ra vấn đề này. Đây là lần đầu tiên kể từ gần 5 năm qua, một quan chức cao cấp đề cập đến. Ông Trung nói : « Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 đã dự trù đầy đủ các cơ chế để áp dụng biện pháp này. »
Giáo sư Alexandre Vuving của Trung tâm nghiên cứu an ninh Daniel K Inouye ở Honolulu, Hawai cho biết từ năm ngoái cho biết « đã có thêm rất nhiều tiếng nói trong giới cầm quyền ở Hà Nội, kêu gọi đưa Trung Quốc ra tòa ».
Nhà phân tích Derek Grossman thuộc think tank RAND Corporation ở Washington nói rằng ông không có thông tin nào về việc Hà Nội đang chuẩn bị kiện lên tòa quốc tế, nhưng nghe được từ các nguồn tin chính phủ rằng đề xuất này đang được xem xét một cách nghiêm túc.
Từ đó đến nay Việt Nam ngày càng có thêm động lực để đưa Trung Quốc ra tòa khi ngay cả trong bối cảnh cả thế giới gồng mình chiến đấu với đại dịch COVID-19 khởi phát từ chính Trung Quốc thì Trung Quốc lại càng đẩy mạnh những hành động phi pháp ở Biên Đông, xâm phạm chủ quyền của các nước liên quan.
Chiếc tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất (Haiyang Dizhi) 8 đã dành hầu như cả năm 2019 để quấy rối một liên doanh khai thác năng lượng với Nga tại vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Việt Nam ở Biển Đông. Việc quấy nhiễu này năm nay lại tiếp tục, bất chấp đại dịch virus corona.
Ngày 03/4, một tàu đánh cá Việt Nam bị một tàu tuần duyên Trung Quốc đánh đắm ở gần quần đảo Hoàng Sa.
Đến ngày 13/4, chiếc tàu Hải Dương Địa Chất 8 lại tái xuất hiện tại EEZ của Việt Nam.
Vài ngày sau, chính quyền Trung Quốc loan báo thành lập hai quận « Tây Sa » và « Nam Sa » tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, mà Việt Nam luôn khẳng định chủ quyền.
Ngày 19/4, Bộ Dân chính Trung Quốc thể hiện sự ngang ngược khi tự tiện công bố cái gọi là ‘danh xưng tiêu chuẩn‘ của hàng chục đảo, bãi cạn trên Biển Đông, bao gồm những thực thể nằm sâu trong vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam.
Không chỉ đe dọa Việt Nam, mà tháng trước tàu hải cảnh Trung Quốc còn tuần tra ở khu vực thuộc EEZ của Malaysia trên Biển Đông, kể cả một khu vực đang khai thác dầu khí.
Hồi tháng 2, tàu chiến Trung Quốc đã chĩa radar điều khiển hỏa lực và quay pháo hướng vào tàu tuần tra của Philippines đang làm nhiệm vụ trên Biển Đông.
Hiện nay, Việt Nam có thể cảm thấy rằng thời điểm đã chín muồi cho một động thái pháp lý mới, có thể làm dư luận quốc tế thiên về hướng có lợi cho Việt Nam.
Nếu có khi nào người dân Việt Nam có thể tập hợp xung quanh đảng cầm quyền, còn Bắc Kinh yếu ớt, dễ tổn thương hơn bao giờ hết, thì đó chính là lúc này.
Truyền thông quốc tế cho biết bản thân Trung Quốc những ngày qua đã cảm nhận được sự ghẻ lạnh, hắt hủi của cộng đồng quốc tế sau một loạt những hành động sai trái của nước này để cả thế giới phải hứng chịu cuộc khủng hoảng y tế lịch sử. Viện Quan hệ Quốc tế Đương đại Trung Quốc (CICIR), một think tank thuộc Bộ An ninh Quốc gia, cơ quan lãnh đạo tình báo cao nhất, trong một báo cáo mới đây đã nhận định « tình cảm chống Trung Quốc trên toàn cầu đang ở mức cao nhất, kể từ sau vụ đàn áp quảng trường Thiên An Môn năm 1989 cho đến nay ». Sự bất mãn đối với Trung Quốc trên toàn cầu, chủ yếu do việc xử lý khủng hoảng virus corona và chiến dịch bóp méo thông tin sau đó, chưa bao giờ mạnh mẽ như thế kể từ nhiều thập niên qua.
Đồng thời Đảng Cộng sản Trung Quốc bị yếu đi trong nước, do tăng trưởng kinh tế – mà nhờ đó đảng có được tính chính danh suốt một thời gian dài – bị sụt giảm trong năm 2020, lần đầu tiên kể từ hơn bốn chục năm.
Trong khi đó, Đảng cộng sản Việt Nam lại được trong và ngoài nước khen ngợi vì khả năng và sự minh bạch bất ngờ trong việc xử lý nạn dịch COVID-19. Việt Nam còn có thể được hưởng lợi lớn khi Hoa Kỳ, Nhật Bản và các nước châu Âu tìm cách tách rời khỏi nền kinh tế Trung Quốc và dịch chuyển các chuỗi cung ứng khỏi Hoa lục.
Bên cạnh đó, Hà Nội có thể tận dụng vị thế quốc tế mạnh mẽ hiện nay để tiến hành vụ kiện chống lại Trung Quốc. Năm nay Việt Nam là chủ tịch luân phiên ASEAN, một vị trí có thể tạo nên một mặt trận đoàn kết hơn với các nước láng giềng Đông Nam Á, trong đó có những nước cũng tranh chấp trên biển với Trung Quốc. Việt Nam còn giữ chiếc ghế thành viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc nhiệm kỳ 2021-2022, vị thế mà Việt Nam có thể tận dụng để thực hiện công tác truyền thông cho chủ quyền chính đáng của Việt Nam tại Biển Đông đồng thời tố cáo sự hung hăng của Bắc Kinh với các thành viên khác của Hội đồng Bảo an.
Theo các nhà phân tích, việc đưa vấn đề ra tòa án quốc tế có thể mang lại cho Hà Nội một chiến thắng dù chiến thắng có thể chỉ mang tính biểu tượng.
Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nhận định Việt Nam không có con đường nào khác là phải kiện, bởi nếu cứ để như bây giờ thì Việt Nam chả có quyền gì cả, chỉ ‘nói mồm’. Philippines bây giờ họ ở trên thế khác hẳn Việt Nam. Từ khi có phán quyết thì Trung Quốc không dám làm gì Philippines, chỉ dọa bề ngoài thôi. Việt Nam phải kiện càng sớm càng tốt và khi nộp xong phải báo công khai cho cả thế giới biết. Đừng để quá trễ. Ông dự đoán sau Đại Hội 13 thì Hà Nội sẽ nộp đơn: “Người ta đã có kế hoạch kiện. Bây giờ còn chờ xem là quyết định kiện vào lúc nào. Kèm theo kế hoạch ấy người ta chuẩn bị khá là kỹ là các thủ tục, các luận cứ, các tài liệu. Tất cả đã có hết rồi. Nhân sự cũng đã có. Bậy giờ chỉ còn chờ quyết định của Ban chấp hành trung ương là kiện lúc nào thì họ nộp luôn…”
“Thắng như Philippines là thừa sức bởi nền tảng của Việt Nam y hệt như Philippines. Hơn nữa, Việt Nam có khi còn mạnh hơn Philipines bởi được sự ủng hộ của giới luật gia và chính quyền các nước khác.”
“Cuộc điện đàm giữa ngoại trưởng Việt Nam và ngoại trưởng Mỹ gần đây có đặt vấn đề thủ tục pháp lý. Thật ra người Mỹ họ nói rất rõ, rằng nếu Việt Nam có khởi kiện thì họ sẽ ủng hộ bằng nhiều cách, hỗ trợ về mặt pháp lý; chuyên gia, thủ tục…”
Các nhà phân tích đang theo dõi tình hình tin rằng, Hà Nội có thể nộp đơn kiện – tương tự như Philippines đã tiến hành trước đây, và đã chiến thắng Trung Quốc tại Tòa án Trọng tài Thường trực La Haye hồi tháng 7/2016. Phán quyết của tòa khẳng định Trung Quốc « không có quyền lịch sử » về đường lưỡi bò 9 đoạn mà Bắc Kinh sử dụng để đòi hỏi chủ quyền gần 90% Biển Đông. Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện và tuyên bố không chấp nhận phán quyết, vốn không có cơ chế buộc phải thực thi.
Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nhấn mạnh: “Trung Quốc tìm hiểu luật pháp quốc tế rất rõ nên họ không tham gia tranh tụng vụ kiện của Philipines ngay từ đầu, cho nên họ coi phán quyết năm 2016 là độc lập và đơn phương. Họ coi thế nên họ không nhận. Hành xử không công nhận là hợp pháp, tức họ có quyền không công nhận. Nhưng không công nhận không có nghĩa Trung Quốc có thể hành xử ngược lại phán quyết đó. Phán quyết có giá trị vĩnh viễn.”
Giáo sư Thayer cũng nhận định nếu Tòa Trọng tài ra phán quyết có lợi cho Việt Nam, sau khi Hà Nội chứng minh được nhiều vấn đề gây tranh cãi về yêu sách lịch sử, thì « Việt Nam sẽ có lợi nhờ được quảng bá trong dịp này, và áp lực chính trị sẽ đè lên Trung Quốc ».
Cũng theo giáo sư Thayer, sự kiện này còn mang lại cho Việt Nam « cơ sở để chống lại các hành động của Trung Quốc, và cộng đồng quốc tế có thể căn cứ vào đó để ủng hộ Việt Nam ».
Khó thể biết được Việt Nam có bị áp lực của các đồng minh quốc tế hay không, cụ thể là Mỹ, để kiện Trung Quốc lên tòa trọng tài, với hy vọng tạo ra một án lệ thứ hai chống lại tham vọng trên biển của Bắc Kinh. Một bản án như thế, theo các nhà phân tích, sẽ giúp cho Hoa Kỳ thêm cơ sở vững chắc để tăng cường các hoạt động vì tự do hàng hải trên Biển Đông.
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói với các đồng nhiệm ASEAN trong một hội nghị truyền hình vào tháng trước rằng: « Điều quan trọng cần nhấn mạnh là đảng cộng sản Trung Quốc lợi dụng việc cả thế giới tập trung vào đại dịch virus corona để tiếp tục thái độ khiêu khích như thế nào. Hoa Kỳ cực lực phản đối hành động đe dọa của Trung Quốc, chúng tôi hy vọng các quốc gia khác cũng buộc Bắc Kinh phải trả giá .»
Lợi ích từ việc kiện Trung Quốc ra tòa là rất lớn nhưng rủi ro mang lại cũng không hề nhỏ.
Nhà phân tích Lê Hồng Hiệp hồi tháng Tám năm ngoái viết rằng các quan chức cao cấp Việt Nam nghi ngại về việc đưa ra tòa trọng tài vì « ngay cả nếu Hà Nội thắng kiện, thì cũng không ngăn cản được Trung Quốc lấn chiếm vùng biển Việt Nam trong tương lai ».
Và « Thậm chí lại còn tệ hơn, vì có thể làm Trung Quốc càng thêm hung hăng, gây bất ổn thêm quan hệ Việt – Trung, đe dọa viễn cảnh kinh tế Việt Nam và đẩy đất nước vào một thế chiến lược bấp bênh ».
Hơn nữa, việc Việt Nam đưa vấn đề ra tòa án quốc tế có thể làm gia tăng căng thẳng, tiến gần đến xung đột.
Nhà phân tích Grossman năm ngoái khẳng định nếu Bắc Kinh tìm kiếm xung đột, Việt Nam có thể là mục tiêu ưu tiên để khởi động. Qua đó quân đội Trung Quốc sẽ có được kinh nghiệm chiến đấu cần thiết trên không, trên biển mà không sợ bị Hoa Kỳ can thiệp, và trong tình huống có thể chiến thắng.
Giới nghiên cứu nhận định: Việt Nam đang trong tình huống đầy nghịch lý. Những nỗ lực ngoại giao và phản đối công khai đã không thành công trong việc ngăn chận Trung Quốc, mà các trò đe dọa mới đây đã chứng tỏ.
Nhưng quốc tế hóa tình hình có thể đẩy Việt Nam và Trung Quốc – nói rộng ra là Hoa Kỳ và Trung Quốc – tiến gần đến điểm xung đột vũ trang, mà Hà Nội biết rằng không có cơ hội thắng nếu không có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ bên ngoài.
Trung Kiên – Thoibao.de (Tổng hợp)
